Mazingatio ya Usimamizi —

Skip to content. | Skip to navigation

Home

Encyclopaedia

Comparative Data

Electoral Materials

Support and Advice

Regions & Countries

About ACE

Personal tools

You are here: Home → Encyclopaedia → Mada → Usajili wa Wapigakura → Mambo ya Kijumla → Mazingatio ya Usimamizi

face

Voter Registration

Topic IndexMazingatio ya Usimamizi

Harakati za kusajili wapigakura zinaweza kutumia hatua mbalimbali japo ni lazima zote zishughulikie maswala na matakwa yale yale:

Orodha ya muda, orodha endelevu au sajili ya raia? Mifumo ya usajili wa wapigakura huboreshwa hali za kihistoria na eneo husika. Hakuna mfumo wowote ambao ni bora kwa hali au visa vyote. Uteuzi wa mfumo wa kutumia unaweza kuongozwa na tajriba iliyopatikana katika eneno hilo au katika maeneo mengine. Isitoshe, sio suala la kuteua mmoja katika mifumo hii mitatu tu. Katika kila mojawapo kunaweza kuwa na tofauti na nafasi ya kuboreshwa. Kwa mfano, katika mfumo unaotumia orodha ya muda iliyo na vituo maalumu vya usajili wa wapigakura, idadi na uwezo wa vituo vya kuhamishwa vinaweza kuongezwa ili kuwafikia wapigakura zaidi.
Mfumo wa Usimamizi. Kila mfumo wa usajili wa wapigakura hutaka mfumo wa usimamizi utakaotekeleza majukumu mbalimbali ya kuendeshwa na mfumo mfumo huo. Mahitaji ya mfumo wa usimamizi yanapaswa kuwa katika mipaka ya uwezo wa halmashauri ya kusimamia uchaguzi.
Mipango ya uendeshaji. Usajili wa wapigakura huwa na kazi nyingi huku shughuli zikiendelea kuwa nyingi uchaguzi unapokaribia. Mifumo mingi ya usajili hutumia kalenda rejelevu kutambua malengo ya kuafiki katika siku za kabla ya uchaguzi na huunda mpango wa utendakazi wao kutegemea malengo hayo. Kwa mfano, ikiwa rejista ya wapigakura hutayarishwa kutoka kwenye kituo kimoja kikuu japo ikachapishwa katika eneo la matumizi (yaani, vituo vya upigaji kura), halmashauri ya kusimamia uchaguzi inapaswa kujua mapema mahitaji ya kila eneo katika vifaa na wakati wa uchapishaji. Hili litasaidia kutambua siku za mwisho, kwa mfano, kuripoti visa vya kupinga matokeo au kusikiza maombi ya rufani.
Ukusanyaji wa deta ya usajili. Deta ya usajili inaweza kukusanywa kutumia mbinu mbalimbali, ikiwemo hesabu ya kutoka nyumba hadi nyingine, vituo vya usajili wa wapigakura, usajili wa moja kwa moja wa wapigakura (ama za karatasi au za kielektroniki), na kutumia deta kwa ushirikiano miongoni mwa mashirika ya serikali. Mbinu ya ukusanyaji deta itategemea angalau aina ya mfumo utakaotumika wa usajili wa wapigakura. Kwa mfano, orodha za muda mara nyingi hutengenezwa kwa njia ya hesabu ya kutoka nyumba hadi nyingine au vituo vya usajili wa wapigakura ilhali rejista endelevu na sajili za raia kwa jumla hutegemea utumizi deta kwa ushirikiano miongoni mwa mashirika ya serikali. Hata hivyo kunaweza kuwa ulinganifu na tofauti. Katika nchi nyingine zinazotumia rejista endelevu, usajili wa kutoka nyumba hadi nyingine hufanywa katika maeneo yaliyo na idadi kubwa ya kuhamahama ili kuimarisha uwezekano wa kuwafikia wapigakura ambao wangekuwa wagumu kuwasajili.
Ukuwadi/Upataji vitu. Usajili wa wapigakura hauelekei kuwa na kazi nyingi tu bali pia hutumia nyenzo nyingi. Huhusisha kujazwa kwa fomu zinazoweza kuchapishwa kwenye karatasi au zilizotengenezwa kielektroniki kama faili za tarakilishi. Hata katika nchi iliyo na rejista endelevu inayotegemea taarifa kutumiwa kwa ushirikiano miongoni mwa mashirika ya serikali, halmashauri ya kusimamia uchaguzi humwarifu kila mtu anayestahi kupiga kura kuhusu taarifa iliyoko kwenye faili yake. Maafisa hivyo basi huhitaji fomu za usajili, tarakilishi, mashine za kuchapisha na muundomsingi wa kuhakikisha usalama wa deta, na wakati mwingine pia huhitajika kukodi vifaa na fenicha za ofisi. Kwa sababu hii, ni muhimu kuwa na sera na viwango kabambe kuhusu upataji wa nyenzo. Pamoja na kununua vitu vingi, ubora unaweza kusababisha kupunguza matumizi, kupunguza juhudi nyingi za kufanya kazi ileile na kuhakikisha kwamba vituo vyote vya usajili vinaafiki viwango sawa kuhusu ubora na sura.
Muundomsingi wa utendakazi. Aina mbalimbali za usajili wa wapigakura huhitaji aina tofauti za miundomsingi. Hakupaswi kuwa na mkanganyiko kuhusu maswala kama vile mipaka ya halmashauri, muundo wa usimamizi au kiwango cha uhuru au udhibiti unaotolewa kwa kila nafasi katika kila chombo cha usimamizi.
Elimu kwa wapigakura. Hatua yoyote ya usajili wa wapigakura huwa na nafasi za kutosha za elimu kwa wapigakura. Huenda hili likajikita kwenye maswala ya moja kwa moja na wakati na pahali pa kujisajili na kupiga kura. Inaweza pia kulenga makundi maalumu kama vile wapigakura vijana, kuwahimiza kushiriki katika mchakato huo wa kidemokrasia au inaweza kuwafikia watu kutoka kwenye makabila yaliyotengwa kwa kuwapa nyenzo za kutoa elimu kwa wapigakura katika lugha zao za kwanza.
Uteuzi na mafunzo kwa wafanyakazi. Kwa kuwa usajili wa wapigakura huwa na kazi nyingi, halmashauri ya kusimamia uchaguzi inapaswa kuhakikisha kwma inao uwezo wa kutimiza mahitaji wafanyakazi na kushughulikia vilivyo nyongeza ya shughuli. Wakati tulivu katikati ya chaguzi ni wakati mwafaka wa kutengeneza, kusa hihisha, kukamilisha na kuchapisha nyenzo za kutumia kufundisha kwa wafanyakazi wa muda watakaoajiriwa kukusanya na kusahihisha deta. Isitoshe, ili kutunza wafanyakazi wake wa kudumu, kila halmashauri ya kusimamia uchaguzi inapaswa kuwapa nafasi ya kujiendeleza kitaaluma na maendeleo katika kazi zao.
Kutekeleza mpango wa utendaji. Mpango wa utekelezaji hutokana na mfumo wa usimamizi na mipango ya uendeshaji iliyotungwa mwanzoni. Miongoni mwa mambo yanayoweza kuuathiri mpango huo ni ukubwa wa jukumu hilo, kuingizwa kwa siasa nyingi, haja ya usajili wa wapigakura kuhakikisha kwamba mchakato wa upigaji kura ni halali na uangalifu wanaokuwa nao vyama vya kisiasa, vyombo vya habari na wadau wengine. Hivi inamaanisha kwamba mpango wa utekelezaji hauna budi kunyumbulika ili kuruhusu mabadiliko katika usimamizi na kuimarisha uwezekano wa kukabiliana na hali za mabadiliko hayo.
Kutayarisha deta ya usajili. Kila mfumo wa usajili wa wapigakura huhusisha hatia za mwanzo za kutayarisha deta ya usajili. Taarifa hiyo inaweza kutoka kwa vituo vya usajili wa wapigakura, hesabu au mashirika ya serikali, ama inaweza kutolewa yote na halmashauri ya kushughulikia raia inayohusika na sakili ya raia. Kwa vyovyote vile, wakati fulani, halmashauri ya kusimamia uchaguzi haina budi kuwa na deta ya kwanza ya usajili. Wafanyakazi huingiza deta hiyo kwenye kiziodeta ambacho huunda faili ama kwa kila mtu anayestahi kupiga kura au kwa kila eneo. Jinsi ya kuitunza deta hiyo hutegemea mojawapo wa kanuni katika kanuni hizo mbili za kupanga itakayotumika.
Kuhifadhi deta ya usajili. Usalama ni jambo muhimu sana katika kuhifadhi deta ya usajili. Deta hiyo inaweza kukusanywa kutoka kituo kimoja kikuu au katika eneo husika ingawa mara nyingi hata mifumo inayotumia deta iliyokusanywa kutoka kituo kimoja kikuu huruhusu kukaguliwa kwa deta hiyo katika eneo husika ili kuafiki ulinganifu. Deta hiyo inaweza kuhifadhiwa ama katika kituo kimoja kikuu au katika eneo husika; katika visa vingine – hasa pale ambapo sajili ni za kitarakilishi – deta itaingia na kutoka katikati ya vituo hivyo viwili vya hifadhi katika kituo kikuu na kieneo. Kwa kuwa mara nyingi orodha za wapigakura huchapishwa katika maeneo, ni lazima kuwe na tarehe ya mwisho ya kufanya mabadiliko katika orodha hizo, ziwe za kwanza au za mwisho. Katika kiwango hiki, deta ya kuchapisha orodha hizo itahamishiwa kwenye kituo cha usajili cha eneo husika au kituo cha kupigia kura.
Utengenezaji wa orodha ya mwanzo ya wapigakura. Kwa mfumo wowote ule wa usajili, halmashauri ya kusimamia uchaguzi haina budi kutoa orodha ya kwanza ya wapigakura, aghalabu mapema kabla ya kipindi cha uchaguzi. Hii hutoa msingi wa kutengeneza orodha iliyosahihishwa. Inaweza pia kusambazwa kwa vyama vya kisiasa kwa manufaa ya kampeni. Utoaji wa orodha ya kwanza ndio huwa mwisho wa kipindi cha kwanza cha usajili na mwanzo wa kipindi cha kusahihisha orodha hizo.
Mikakati ya kueneza. Halmashauri ya kusimamia uchaguzi inapaswa kuhakikisha kwamba wapigakura wenyewe na wadau wengine wanajua kuhusu orodha ya kwanza. Inaweza kufanya hivi kwa kuweka matangazo katika magezeti ya nchini, na kuonyesha orodha hiyo wazi katika sehemu za umma, kutuma kadi hizo kwa njia ya barua na kuonyesha wapigakura waliosajiliwa katika eneo fulani, na kuvipa vyama vya kisiasa nakala za orodha ya wapigakura.Wapigakura wengine wasingependa kutambulika hivyo wao hujisajili kama ‘wapigakura kapa’; hii inamaanisha majina yao yasitokezwe kwenye orodha yoyote ya wapigakura inayoufikia umma.
Mabadiliko kwenye orodha ya kwanza ya wapigakura. Katika kipindi cha masahihisho, wananchi wanaweza kutoa taarifa kuhusu kasoro zilizo kwenye taarifa ya usajili wao; kama vile, hawajasajiliwa ilhali wanapaswa kuwa wamesajiliwa, wameorodheshwa katika maeneo yasiyo yao ama majina yao au taarifa nyingine ya utambulisho wao haikuandikwa ipasavyo. Rekebisho jingine ambalo linaweza kufanywa katika kiwango hiki ni kuondolewa kwa jina la mtu aliyefariki. Masahihisho huongeza shughuli katika majukumu ya halmashauri ya kusimamia uchaguzi. juhudi hizo huchangia katika kuimarika kwa usasa, ulinganifu na ukamilifu wa orodha.
Changamoto kwenye orodha ya kwanza ya wapigakura. Watu binafsi wanaweza kuomba taarifa kuwahusu zibadilishwe au nafsi nyingine (k.m. chama cha kisiasa) inaweza kuomba mabadiliko yafanywe kwenye orodha ya kwanza kuhusu taarifa za mtu au watu fulani. Katika hali yoyote ile lazima kuwe na nafasi ya kupingwa. Likikataliwa, anayetoa madai hayo anapaswa kuwa na uwezo wa kukata rufani dhidi ya uamuzi huo.
Utoaji wa Orodha ya mwisho ya Wapigakura. Ikiwa wakati uliotengewa madai na upinzani umepita, halmashauri ya kusimamia uchaguzi hutoa orodha ya mwisho. Hii ndiyo orodha itakayotumika kwenye shughuli ya uchaguzi.
Kusambaza orodha ya mwisho ya wapigakura. Orodha ya mwisho ya wapigakura huidhinishwa katika kituo kikuu na inapaswa kusmabazwa kwa vituo vya kupigia kura. Orodha hizo zinaweza kuchapishwa katika eneo moja kuu na kusafirishwa hadi kwenye vituo vya kieneo, au faili za kitarakilishi zinaweza kutumwa kwa njia za kielektroniki ili zichapishiwe katika maeneo ya matumizi yake.
Kufanya masahihisho ya orodha kwa wapigakura wa mapema. Mara kwa mara wapigakura hupiga kura mapema badala ya siku yenyewe ya uchaguzi. Ni muhimu kwa orodha ya mwisho ya wapigakura kutambua yeyote aliyepiga kura mapema.